رشد و اختلالات کودکان
والدین چطور می توانند از رشد متناسب کودک خود مطمئن شوند؟
بهترین راه تشخیص سلامت کودکان اندازه گیری قد است. چون این فاکتور نمایانگر تأثیر عوامل ارثی، تغذیه ای، محیطی و بیماری گذشته کودکان می باشد. بنابراین با مطالعه رشد کودک به طور مداوم و مستمر می توان بدون آزمایشات پرخرج علت کوتاهی قد را مشخص کرد، اما وزن به دلایلی مثل بیماری ممکن است دستخوش تغییرات سریع شود. ضمن آن که وزن در مقایسه با قد بیشتر معرف وضع تغذیه و بافت چربی بدن است و در حالات استثنایی ممکن است اضافه شدن مایعات سلولی را نشان دهد.
از طرف دیگر، وزن تولد با طول دوران حاملگی، تغذیه دوران جنینی، اثر داروها و سیگار بر روی جنین، دیابت مادر، عفونتهای داخل رحمی، بیماریهای ارثی و ژنتیکی مختلف نیز مرتبط است.
همچنین کمبود وزن بعد از دوران شیرخوارگی، ممکن است به علت سوء تغذیه، اشکالات در جذب مواد غذایی، بیماریهای گوناگون (از قبیل بیماریهای قلبی، ریوی، گوارشی، کبدی و غیره) و به ندرت "هیپوتیروئیدیسم" باشد. در حالی که چاقی کودکان در اکثر موارد به علت پرخوری و تحرک کم و به ندرت ممکن است به علت بیماریهای غدد داخلی مثل "هیپوتیروئیدیسم" اولیه و سندرم کوشینگ باشد. البته بیمارانی که چاقی آنها به علت مصرف زیاد مواد غذایی است معمولاً قدشان از متوسط بالاتر است، اما در هیپوتیروئیدیسم و سندرم کوشینگ توقف رشد قد دیده می شود. با این اوصاف تنظیم کارت رشد توسط پزشک معالج (کودکان) و یا کلینیک مادر و کودک در مراکز بهداشتی برای اطمینان از رشد متناسب کودک از وظایف مهم والدین است.
  از لحاظ علمی "رشد" به چه عواملی بستگی دارد؟
در دوران جنینی و اوایل زندگی رشد نوزاد بیشتر مربوط به افزایش تعداد سلولهاست حال آن که در سنین بعدی اندازه سلولهاست که بزرگتر می شود. بنابراین هرچه سن او کمتر باشد تأثیر سوء عوامل مرتبط با تغذیه و بیماریهای عفونی جبران پذیرتر است . ولی هرچه بچه بزرگتر شود جبران عقب ماندگی رشد او مشکل تر می شود. بنابراین در صورتی که از ابتدای تولد، کودک تغذیه مناسب داشته باشد(به خصوص طی یکی دو سال اول و بعد در زمان بلوغ ) کودک و نوجوان دچار اختلال در رشد نخواهد شد. پس تغذیه مناسب یکی از فاکتورهای اساسی رشد است. البته اگر محیط مناسب باشد حتی روی مسأله ژنتیک نیز تأثیر می گذارد. به عنوان مثال: ژاپنیهایی که در زمان جنگ به کالیفرنیا رفتندبچه های آنها به دلیل رشد در محیط کالیفرنیا قدشان از بچه هایی که در ژاپن ماندند، بلندتر است. بنابراین علی رغم این که ژن آنها ژاپنی است به خاطر عوامل محیطی رشد بهتر و مناسب تری پیدا کردند.
ورزشهایی مثل والیبال و بسکتبال تا چه حد در رشد طولی مؤثرند؟
ورزش خوب است. تفاوتی هم ندارد که چه باشد. این مسأله به انتخاب خود فرد برمی گردد.
مثلاً کسی که قدش بلندتر است و بسکتبال هم بازی می کند، فکر می کند چون بسکتبال بازی کرده قدش بلند شده. برعکس کسی که یک قد متوسط یا کوتاهتری دارد شاید فوتبال را ترجیح دهد بنابراین همین مسأله بیشتر به انتخاب فرد برمی گردد. مثال دیگر ورزش ژیمناستیک است. کسانی که به صورت حرفه ای کار می کنند همه اعتقاد دارند که این ورزش قد را کوتاه می کند در حالی که دخترخانمهایی که این ورزش را دنبال می کنند (برای مدت نسبتاً طولانی مثلاً دو سال ) به طور متوسط قدشان 8 تا 10 سانتی متر از همسن و سالهای خود بلندتر و بلوغشان دیرتر است.
 آیا برای کوتاه قدی، تأخیر رشد و یا اختلال آن درمان قطعی وجود دارد؟
خوشبختانه در حال حاضر تمام داروهایی که برای اختلالات رشد مورد نیاز است در ایران وجود دارد. به شرط آن که به موقع تشخیص داده و درمان شود، چون وقتی صفحه های استخوانی جوش خورد و بسته شد به رغم آن که بعضی ادعا می کنند با روشهای خاص می توانند رشد را افزایش دهند، اما چنین چیزی امکان پذیر و علمی نیست. تنها راهی که می توان رشد استخوانها را تا حدودی افزایش داد روش جراحی است که آن هم کاری سخت، طولانی و با عوارض نسبی همراه است؛ پس به هیچ وجه پیشنهاد نمی شود.
کمبود هورمون رشد سبب کوتاه قدی می شود یا علل دیگری هم وجود دارد؟
عوامل مختلفی در کوتاهی قد مؤثرند که یکی از آنها مشکلات هورمونی است. عوامل ژنتیکی مثل کوتاهی قد پدر و مادر، اشکالات در رشد بافتها و شرایط محیطی نیز در این امر دخیلند.
نکته ای که والدین باید به آن توجه کنند این است که کمبود ترشح هورمون رشد اکثر موارد با کوتاهی قد و یا کاهش سرعت رشد در بلند مدت ظاهر می شود. البته در صورتی که نوزاد هنگام تولد در مقایسه با سایر نوزادان قد کوتاهتری داشته باشد یا والدین وی کوتاه قد باشند احتمال کمبود هورمون رشد کمتر است، ولی برای تشخیص قطعی آزمایشهای دقیقی لازم است چنانچه سن استخوانی کمتر از سن تقویمی باشد، شیردان سر بعد از دو سالگی هنوز بسته نشده باشد و یا ضایعات فضاگیر داخل مغز در سی. تی. اسکن یا ام. آر. آی مشاهده شود احتمال کاهش هورمون رشد بیشتر است.
درمان با هورمون(هورمون تراپی) عوارضی هم دارد یا خیر؟
هیچ درمان دارویی بدون عارضه نیست، ولی تاکنون عوارض استفاده از هورمون صددرصد مشخص نشده است. البته عوارضی مانند ناراحتیهای استخوانی، انحراف ستون مهره ها، بالا رفتن قند و چربی خون و... را ذکر می کنند که آن هم صددرصد ثابت نشده است ولی همراه بودن این بیماریها همزمان با استفاده از هورمون رشد مشاهده شده است.
بعضیها معتقدند کمبود هورمون رشد خود باعث به وجود آمدن زمینه مساعدی برای بروز مشکلات فوق می باشد در هر صورت بهتر است جانب احتیاط رعایت شود و هورمون رشد فقط برای کسانی که صددرصد به آن نیاز دارند مورد استفاده قرار گیرد.
در مورد کودکان و نوجوانانی که چاق هستند چه توضیحی دارید؟
ما به همان اندازه که نسبت به کمبود وزن و قد نگرانیم در مورد چاقی هم که کم کم به صورت مشکل جامعه درآمده، نگرانیم. در حالی که برای پیشگیری از عفونتها یا بیماریهای واگیر توصیه به واکسیناسیون می کنیم و یا تأکید به تغذیه مناسب داریم باید ورزش را هم به خانواده ها توصیه کنیم تا از کودکی بچه ها را با ورزش و فواید آن آشنا کنند. زیرا ثابت شده که ورزش در رشد طولی نوجوانان مؤثر است، در ضمن از تجمع چربی و اضافه وزن هم جلوگیری می کند.